ΚΡΙΤΙΚΗ του "ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΙΧΟΥ..." από την Σταυρούλα Δεκούλου-Παπαδημητρίου

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΙΧΟΣ

και η εξέλιξή του από τον 10^ο αιώνα μέχρι σήμερα

Δοκιμιακή μελέτη και Ανθολογία

της  Παναγιώτας Χριστοπούλου Ζαλώνη

          Στο πέρασμα των χρόνων, συμβαίνει συχνά το αναγνωστικό κοινό να παρακολουθεί τη δημιουργία και κυκλοφορία ποιητικών συλλογών. Σπάνια όμως έχουμε την τύχη και τη χαρά να κρατούμε στα χέρια μας μια δοκιμιακή μελέτη που να ασχολείται με την εξέλιξη του στίχου, αυτού καθεαυτού κατά το πέρασμα των αιώνων. Πονήματα τέτοιου είδους απαιτούν βαθιά γνώση του αντικειμένου, δηλαδή της ίδιας της ποίησης, αλλά και μακρά και επισταμένη μελέτη, ώστε ν’ αποδοθεί σωστά η ωρίμανση, η μετάλλαξη, η διαφοροποίηση του στίχου, όπως αυτός επηρεάζεται από τους ποιητές που τον υπηρετούν την κάθε εποχή.

          Απόσταγμα όλων των παραπάνω, με την αδιαμφισβήτητη ιδιότητα της ποιήτριας, η κυρία Παναγιώτα Χριστοπούλου Ζαλώνη μας προσφέρει τη δοκιμιακή της μελέτη, Ο ελληνικός στίχος και η εξέλιξή του από τον 10^ο αιώνα μέχρι και σήμερα, από τις εκδόσεις Αγγελάκη.

          Ο μελετητής του βιβλίου αυτού παρατηρεί  ότι χωρίζεται σε τέσσερις βασικές ενότητες και μια ποιητική ανθολογία στο τέλος, όπου η συγγραφέας αφού πρώτα προέτρεψε τους ποιητές να πειραματιστούν πάνω σε όλα τα είδη της ποίησης στη συνέχεια παρουσιάζει πονήματα  που αναφέρονται και αντιπροσωπεύουν κάθε είδος ποιητικής γραφής και έκφρασης. Αποδεικνύει έτσι στην πράξη την αναγραφόμενη αφιέρωση στην αρχή του βιβλίου της <<Αφιερώνω το παρόν σύγγραμμα στους νεοεμφανιζόμενους ποιητές>>.

          Το πρώτο κεφάλαιο καταπιάνεται με τον δεκαπεντασύλλαβο στίχο, τον εθνικό, ώς αναφέρεται, στίχο του λαού μας. Το μεγαλύτερο μέρος της δημοτικής μας παράδοσης έχει περιγραφεί και μεταλαμπαδευτεί στις νεότερες γενιές μέσα από τον στίχο αυτό που με τη μοναδική ιαμβική του ροή,  γνωστοί και άγνωστοι ποιητές μας περιέγραψαν ιστορίες στο φάσμα της φαντασίας όπως Το γεφύρι της Άρτας. Χρησιμοποιήθηκε δε, στα χρόνια του Βυζαντίου, για τη δημιουργία μοναδικών θρησκευτικών ύμνων από τον Ρωμανό τον μελωδό, αλλά και για να περιγραφούν τα ηρωικά κατορθώματα των υπερασπιστών των συνόρων. Είναι τα ποιήματα που αναφέρονται στον Διγενή Ακρίτα.

Το δεύτερο κεφάλαιο ασχολείται με την εξέλιξη και ανανέωση του δεκαπεντασύλλαβου στίχου με τη χρήση της ζευγαρωτής ομοιοκαταληξίας  που χρησιμοποιήθηκε στα ποιήματα του Στέφανου Σαχλίκη, αλλά και στη γραφή ενός κορυφαίου δραματικού έπους της κρητικής λογοτεχνίας και του λαού μας,  τον Ερωτόκριτο, από το Βιτσέντζο Κορνάρο. Πολύ αργότερα ένας από τους εθνικούς μας ποιητές, ο Κωστής Παλαμάς θα πειραματιστεί με τον δεκαπεντασύλλαβο στίχο και θα ανοίξει σιγά σιγά το δρόμο προς τον ελεύθερο στίχο, αποδεσμευμένο από μέτρημα και τονισμό. Στο δεύτερο κεφάλαιο της δοκιμιακής αυτής μελέτης θα βρείτε πλήθος ποιημάτων και παραδειγμάτων του δεκαπεντασύλλαβου στίχου και της μετέπειτα μορφής του, αλλά και όλες εκείνες της κακοτοπιές της άτυχης γραφής που θα πρέπει να αποφεύγει ένας ποιητής κατά τη δημιουργία ενός ποιήματος.

Στο τρίτο κεφάλαιο, η Παναγιώτα Χριστοπούλου Ζαλώνη καταγράφει και αναλύει όλα τα είδη της ποιητικής γραφής, από τα δίστιχα και τα σονέτα ως τα τριολέτα, τα έπη και τις μαντινάδες παραθέτοντας δε και αντιπροσωπευτικά δείγματα τόσο μεγάλων  ποιητών όσο και σύγχρονων εκπροσώπων της ποίησης. Τα παραδείγματα και η ανάλυση είναι τέτοια ώστε κάθε ποιητής να μπορεί με σαφήνεια να καταλάβει την ιδιαιτερότητα της κάθε γραφής, αλλά και να πειραματιστεί πάνω σε αυτή. Το κεφάλαιο τούτο, θα μπορούσε να σταθεί και μόνο του ως ένα ξεχωριστό βιβλίο ως εγχειρίδιο ποίησης και έκφρασης.

Στο τέταρτο κεφάλαιο η ποιήτρια κάνει μια σαφή αναφορά στις ρεύματα και τις σχολές της ποίησης. Ο αναγνώστης μπορεί να πληροφορηθεί τι αντιπροσωπεύει η κλασσική ποίηση, ο ρομαντισμός, ο υπερρεαλισμός κλπ. στο πέρασμα του χρόνου, τι ώθησε τους ποιητές στο συγκεκριμένο τρόπο γραφής και έκφρασης και τι οδήγησε στην παραπέρα εξέλιξη του στίχου  μέχρι να φτάσει στη σημερινή σύγχρονη μορφή του, όπου κυριαρχεί κατεξοχήν η μοντέρνα ποίηση. Στο κεφάλαιο αυτός ο αναγνώστης ταξιδεύει από τον Όμηρο ως τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και από τον Κωστή Παλαμά ως τον Γιάννη Ρίτσο γευόμενος όλα τα είδη γραφής ανά σχολή και ρεύμα.

Η πολύτιμη αυτή δοκιμιακή μελέτη και παρουσίαση της εξέλιξης και ωρίμανσης τους ελληνικού στίχου στο πέρας των αιώνων κλείνει με μια ποιητική ανθολογία πλήθους σύγχρονων ποιητών, των οποίων ποιήματά τους αντιπροσωπεύουν όλα τα είδη γραφής που αναφέρονται μέσα σε αυτή. Διαφαίνεται έτσι η θέληση της συγγραφέως όχι μόνο να ενημερώσει και να διδάξει τους αναγνώστες της τα ιστορικά και λογοτεχνικά στοιχεία που τόσο πετυχημένα συνέλλεξε και παρουσιάζει, αλλά και να γνωρίσει στον κόσμο σύγχρονους ποιητές που συνεχίζουν να  σκαριφίζουν τα χνάρια της γραφής τους πάνω στο μονοπάτι της ποίησης διατηρώντας την έτσι ζωντανή και βοηθώντας την να συνεχίσει την πορεία της στο χρόνο.

Αθήνα 25/3/16

Σταυρούλα Δεκούλου Παπαδημητρίου 

  

====