Στις 2 Μαρτίου
2016, ώρα 7.00 μ. μ. η Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών
Γενναδίου 8, 7ος όροφος,
παρουσιάζει την
δοκιμιακή μελέτη της Παναγιώτας Χριστοπούλου-Ζαλώνη
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΙΧΟΣ από τον 10ο
αιώνα έως σήμερα.
Να είμαστε όλοι οι
φίλοι εκεί.
Θα διαβασθούν
σημαντικά κεφάλαια της μελέτης από:
την Ηρώ-Χρυσάνθη
Αλεξανδράκη,
τον Νίκο
Μπατσικανή, την Λένα Φατούρου
Κριτική του έργου
από τον Λάσκαρη Ζαράρη και την Κύπρια Φιλόλογο
Μαρία
Περατικού-Κοκαράκη.
Θα ακολουθήσει
πρόσκληση και από την Ε.Ε.Λ.
Για το βιβλίο γράφει η Φιλόλογος Μαρία Περατικού-Κοκαράκη:
«Ἕκαστος τόν ἴδιον μισθόν λήψεται κατά τόν ἴδιον
κόπον»
Απ. Παύλος Κορινθίους Α΄
(Ο καθένας θα πάρει τον μισθόν του ανάλογα με το έργο που
έκαμε).
Κι ο Θουκυδίδης
στον «Επιτάφιο» του Περικλή, λέει πως τα λόγια είναι εύκολο να ειπωθούν, να
γίνουν έργα είναι δύσκολο! Η Παναγιώτα
Χριστοπούλου Ζαλώνη κάνει έργο που αποτυπώνεται στο χρόνο και δεν νοιάζεται για
τις δυσκολίες και τον μόχθο. Κάνει
λογοτεχνικά όνειρα και τα πραγματώνει!
Βάζει στόχους λογοτεχνικούς και τους πραγματοποιεί! Χτίζει, οικοδομεί με τις λέξεις, τις
προτάσεις τον πεζό λόγο, τους στίχους το ποίημα, τον ποιητικό λόγο. αρχιτεκτωνώντας το λογοτεχνικό
οικοδόμημα! Ένα τέτοιο οικοδόμημα και το
βιβλίο της μελέτη – έρευνα με γενικό τίτλο «Ο ελληνικός στίχος». Άρτια πρόσκληση η εμφάνισή του. Στο εξώφυλλο δεσπόζει η εικόνα του βυζαντινού
αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ΄ του πορφυρογέννητου ο οποίος συνέθεσε τα έντεκα
Εωθινά Εξαποστειλάρια, που ψάλλονται μόνο Κυριακές. για να δεθεί με το οπισθόφυλλο. του οποίου ο
λόγος προϊδεάζει και προσκαλεί τον αναγνώστη... για μια αναγνωστική διαδρομή.
Στην αριστερή
σελίδα πριν αρχινίσει η συγγραφέας να καταγράφει το πρώτο κεφάλαιο κάνει την
αφιέρωσή της, που είναι συγκινησιακή αλλά δεν ξαφνιάζει όποιον γνωρίζει πως η
κάθε μέρα της Παναγιώτας γεμίζει και προγραμματίζεται με άξονα την προσφορά
προς όλους που ασχολούνται με τη λογοτεχνία, το περιοδικό «Κελαινώ», τα
λογοτεχνικά της ημερολόγια με τίτλο «Αχ έρωτα»,
με τους λογοτεχνικούς της διαγωνισμούς, με τις εκδηλώσεις της στο
δημαρχείο του Ίλιον και αλλού, πιότερο τις συναπαντήσεις – γνωριμίες των
λογοτεχνών. Λέει λοιπόν: «Το κάθε κεφάλαιο τούτου του βιβλίου μπορεί
να συμπληρωθεί με περισσότερες πληροφορίες για μια πλατύτερη γνώση γύρω από τα
θέματα που παρουσιάζει και νομίζω πως μπορεί να βρει κανείς στα βιβλιοπωλεία
επιμέρους μελέτες και εργασίες για κάθε Κεφάλαιο.
Προσπάθησα να τα
συμπτύξω σ’ ένα βιβλίο εύχρηστο από τους εργάτες της ποίησης και ιδιαίτερα τους
αρχαρίους. Οι ίδιοι αργότερα μόνοι τους,
θ’ αναζητήσουν περισσότερες πληροφορίες για κάθε σχετικό με την ιστορία του
Ελληνικού στίχου, τις αρχιτεκτονικές του, τα ρεύματα, τους μεγάλους αθάνατους
δημιουργούς, τα μεγάλα ποιητικά θαύματα των αιώνων.
Αφιερώνω λοιπόν το παρόν σύγγραμμα
στους νεοεμφανιζόμενους ποιητές».
Στις προτάσεις
της, οι οποίες συντάσσουν τα κεφάλαια δεν γνωρίζουμε μόνο τους ποιητές που
εκπροσωπούν τις διάφορες λογοτεχνικές σχολές ρεύματα μα και ποιήματά τους που
δειγματίζουν τους σχετικούς ορισμούς και κανόνες. Με τούτο τον τρόπο η γνώση γίνεται
ουσιαστικότερη και δεν μένει μόνο θεωρητική αλλά και πρακτική. Έτσι μπορεί να κατακτηθεί από τον καθένα, μα
προπάντων από αυτόν που ενδιαφέρεται να υπηρετήσει την τέχνη της ποίησης ορθά
και αποτελεσματικά. Για να δημιουργήσει
έργο όσο το δυνατό πιο «τέλειο» κατά τον Αριστοτέλη.
Η έρευνα, μελέτη
της Παναγιώτας Ζαλώνη απλώνεται μ’ ένα συμπυκνωμένο τρόπο, ώστε ο αναγνώστης να
μην κουραστεί σε «χαμένες μεταφράσεις».
Ν’ αποκομίσει τα σημαντικά και ουσιαστικά. Να κατακτήσει εκείνα τα «όπλα» που η
στιχουργική τέχνη μαζί με το τάλαντο της ποίησης να τον καταστήσει δημιουργό
και υπηρέτης της.
Η δοκιμιακή της
μελέτη – έρευνα χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια με αφετηρία την ιστορική εξέλιξη
του δεκαπεντασύλλαβου στίχου που χαρακτηρίζει τον τόπο μας. Δίνει την ταυτότητά του αφού τον
χρησιμοποίησε και το δημοτικό μας τραγούδι και όχι μόνο. Κι όπως τον χαρακτήρισε ο Σεφέρης «το
βαθύτερο κυμάτισμα της λαλιάς μας». Η
κρητική η εκκλησιαστική λογοτεχνία που κράτησε το φανό στο σκοτάδι της
τουρκοκρατίας στο δεκαπεντασύλλαβο στηρίχτηκε.
Η Παναγιώτα Ζαλώνη στη μελέτη της μας γνωστοποιεί πως οι ρίζες του
δεκαπεντασύλλαβου ξεκινούν απ’ την
«ποίηση του Εμπεδοκλή» και άλλων αρχαίων συγγραφέων για να συνεχίσει ο Ρωμανός
ο Μελωδός στους θρησκευτικούς του Ύμνους και στον Ακριτικό κύκλο.
Η ιστορική τούτη
αναδρομή, του δεκαπεντασύλλαβου που τον ακολουθεί η μουσικότητα δεν είναι μόνο
γνωστική αλλά και ενθυμητική, νοσταλγική, συγκινησιακή. Η αίσθηση της βυζαντινής πορφύρας την διαχέει
εν γένει.
Το δεύτερο
κεφάλαιο με τίτλο «Νέα Λογοτεχνία – νέα ταυτότητα» μας καθοδηγεί στο
αναγνωρίσιμο της ανανεούμενης ποίησης με την ολοκλήρωση και καθιέρωσή της με «κανονισμούς». Χαρακτηριστικά και θεωρίες δένονται απ’ τη
συγγραφέα με τα ονόματα και αποσπάσματα του έργου των δημιουργών ποιητών –
άλλων γνωστών κι άλλων όχι – απ’ τον πρώτο εκπρόσωπο της κρητικής λογοτεχνίας,
σατιρικό ποιητή Στέφανο Σαχλίκη, Βιτσέντζο Κορνάρο, για ν’ ανοιχτούν οι
ποιητικές ικανότητες στον Διονύσιο Σολωμό, Κωστή Παλαμά ως τους νέους,
σημερινούς ποιητές, Νίκο Μπατσικανή,
Χριστίνα Καραγιάννη, Παναγιώτα Ζαλώνη, Μιλτιάδη Ντόβα κ.ά. στην εκφραστική του
εξελιγμένου πια δεκαπεντασύλλαβου με πειραματισμούς και εφαρμογή νέων ρυθμών
και μετρικά τεχνάσματα. Κι όπως λέει ο
νεαροχαμένος στα είκοσι δύο του χρόνια Βασίλης Κουρρής: «σελ. 31»
«Δεν γίνεται να
γράφεις σήμερα με τον τρόπο που έγραφαν πριν από εκατό χρόνια, οι ποιητές, ούτε
γίνεται να κλείνεις τα μάτια απέναντι στους ορμητικούς χειμάρρους, που όλοι
μαζί μαζεύτηκαν στο μεγάλο ποτάμι, που λέγεται Μοντέρνα Ποίηση.
Όταν όμως
βλέπεις «ότι αυτό το ποτάμι τραβάει στραβό δρόμο και πάει να σε ρίξει στο
βάραθρο δίχως πάτο, ζητάς να πιαστείς από κάποιο γερό κλαρί, κι αυτό είναι η
ακατάλυτη φύτρα της παράδοσης από τον Όμηρο κι ίσαμε τον Ελύτη.
Έτσι ψηλαφίζοντας το χτες, βρίσκεις το δρόμο
για το Αύριο...»
Ο νέος λοιπόν
αναγνώστης θα εντρυφήσει. Κάποιοι θα
ξανά θυμηθούν τους όρους της ομοιοκαταληξίας, τα μέτρα, τα ονόματα των στίχων
ιαμβικός, τροχαϊκός αναπαιστικός, δακτυλικός κ.λ.π. Ο χρόνος να γίνεται τροχός νοητού
μεταφορικού μέσου και «ξεναγός» ώστε να τρέχει μαζί με την εξέλιξη του
στίχου. Να ονοματίζεται δέκατος και δέκατος
τέταρτος αιώνας και να φτάνει ως τα σήμερα...
Η γνώση ανοίγει τα παραθυρόφυλλα και τις πόρτες. Η αισθητική της ευχαρίστησης τον ακολουθεί.
Το τρίτο
κεφάλαιο τιτλοφορείται «στιχουργικές φόρμες ποίησης». Σε τούτες τις σελίδες δεν θα αποκτήσει γνώση
μόνο ο νέος αναγνώστης μα κι ο ώριμος.
Θαύμασα εδώ το γνωστικό επίπεδο μα και την υπευθυνότητα και τη
σοβαρότητα της συγγραφέως.
Τραπεζομάντηλο
που κεντιούνται όλα τα είδη της ποίησης τα οποία προκαλούν τον κάθε ταλαντούχο
ποιητή να αναμετρηθεί μαζί τους. Και
πολλοί νέοι ποιητές τολμούν να εργαστούν να παιδευθούν ώστε να δημιουργήσουν με
κανονισμούς, με αριθμό συλλαβών, με επαναλαμβανόμενους στίχους, με αριθμό
στροφών κ.ά. ποιητικά είδη. Αυτή η «ανατρεπτικότητα» στην μοντέρνα ποίηση
θα ταράξει, θα ερεθίσει και συνεπώς θα δημιουργήσει παραστατική, εικονοπλαστική
ποίηση. Θα τικετάρει με τα δεκαεννέα της
είδη, τα οποία αναλύονται απ’ τη Παναγιώτα Ζαλώνη τη νεοτεριστική
απελευθερωμένη ποίηση απ’ τον Όμηρο, τον Ελύτη ως τους σημερινούς ποιητές που
με σκληρό τρόπο, στους σημερινούς, χαλεπούς και αντιδεολογικούς στείρους και αποξηραμένους
καιρούς μάχονται με τον κονδυλοφόρο, μολύβι, πένα, πληκτρολόγιο του υπολογιστή
να ανατρέψουν τούτες τις συνθήκες της κρίσης, που απειλούν τον κοινωνικό ιστό
και τις σχέσεις των ανθρώπων. Γιατί η
ποίηση είναι επανάσταση! Εξέγερση! Είναι λάβαρο αντίστασης στη φθορά! Είναι στάση ζωής και δρόμος δημιουργίας και
προόδου!
Το τελευταίο
κεφάλαιο με τον τίτλο «Ποιητικά ρεύματα και σχολές» ξεκινά με τα ονόματα των
μεγάλων – γνωστών δημιουργών της αρχαιότητας:
Όμηρο, Θεογένη, Πίνδαρο, Οβίδιο, Δάντη, Σαίξπηρ. Αναμφισβήτητα πνεύματα. Μαζί τους παραθέτει
τις αρχετυπικές μορφές από τα έπη, την τραγωδία, κωμωδία, διθυράμβους,
επιγράμματα κ.ά. Κατά συνέπεια στη
συνέχεια αναφέρονται απ’ την Παναγιώτα Ζαλώνη οι σχολές της ποίησης όπως
«ιστορικοκοινωνικά» εξελίχθηκαν.
Εμβληματικά δίνονται οι ονομασίες τους.
Συνοπτικά τα χαρακτηριστικά τους κι η ιστορική τους διαδρομή. Ονοματίζονται κάποιοι από τους εκπροσώπους
τους με αποσπασματικά δείγματα της γραφής τους.
Μ’ αυτά και με αυτά οι αναγνώστες νιώθουν την ομορφιά και τον
ενθουσιασμό του «ταξιδιού». Ένα ταξίδι
που έχει προσφέρει δώρα αισθησιακά, ανανεωτικά, όπως διατρέχει τη σχολή του
ρομαντισμού, του παρνασσισμού, του συμβολισμού, της παραδοσιακής ποίησης,
υπερρεαλισμού, μυστικισμού, της νεότερης ποίησης, της μοντέρνας ποίησης.
Η όλη μελέτη της
συγγραφέας αποκτά μιαν αμιγώς θεωρητική και πρακτική διάσταση, την οποία
κλείνει με ανθολογημένα ποιήματα της γενιάς του 2000 και μετά. «Ποιήματα για τη μελέτη της στιχουργικής των
συγχρόνων δημιουργών», όπως θα γράψει για να δημιουργήσει συνθήκες παρότρυνσης.
Τούτο εκφράζει
κι αναδεικνύει την άπλετη αγάπη της Παναγιώτας Ζαλώνη όχι μόνο για την ποίηση
αλλά γενικά και για το όλο λογοτεχνικό έργο που υπηρετεί και επιτελεί. σκεπτόμενη πάντα και τους
άλλους και πιότερο τους νέους δημιουργούς.
Είναι η ζωή της όλη, οι σκέψεις, οι απόψεις της ένα εργαστήρι παραγωγής
ιδεών, στόχων και σκοπών.
Γι’ αυτό και το
όλο εγχείρημά της το κλείνει με το μικρό ανθολόγιο παρουσιάζοντας νέους – ίσως
και στους πολλούς άγνωστους – ποιητές. Η
Παναγιώτα Ζαλώνη έχει στόχο γράφοντας το βιβλίο της να ανατρέψει εκείνο το
«μετά θάνατον». Ταυτόχρονα ν’ ανοίξει
τις πόρτες της μοναξιάς που γεύονται οι ποιητές. Να ενθαρρυνθούν και να συνεχίσουν τον δύσκολο
δρόμο της Ποίησης.
Ευδόκιμος ο επίλογος
της όλης μελέτης, πρόσφορος και προσοδοφόρος ολοκληρώνει το «ποιητικώς φέρεσθαι»,
το «ποιητικώς ευθύνεσθαι» της όλης προσωπικότητας της συγγραφέας: «Ο αναγνώστης του παρόντος και γιατί όχι ο
μελετητής του μέλλοντος, θέλουμε να έχουν μέσω αυτών μια πολύ σημαντική
πληροφορία για τα θέματα και την διάρθρωση των λέξεων στο στίχο, των ελληνικών
ποιημάτων».
Μαρία Περατικού-Κοκαράκη
Νοέμβρης 2015
